Ceny gazu ziemnego w Europie w ostatnich latach podlegały znacznym wahaniom, stawiając wielu konsumentów w trudnej sytuacji finansowej. W niniejszym artykule przeanalizujemy, jak na tym tle wypada Polska, oraz jakie czynniki wpływają na różnice cenowe między poszczególnymi krajami europejskimi.
Aktualne ceny gazu dla gospodarstw domowych w Europie
Na początku 2023 roku ceny gazu dla gospodarstw domowych w Europie charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem. Poniżej przedstawiamy porównanie cen w wybranych krajach europejskich, wyrażonych w euro za kWh (z uwzględnieniem podatków i opłat):
| Kraj | Cena (EUR/kWh) | Cena (PLN/m³) | Porównanie do Polski |
|---|---|---|---|
| Szwecja | 0,147 | 6,02 | +132% |
| Dania | 0,123 | 5,04 | +94% |
| Holandia | 0,118 | 4,83 | +86% |
| Włochy | 0,104 | 4,26 | +64% |
| Niemcy | 0,095 | 3,89 | +50% |
| Austria | 0,087 | 3,56 | +37% |
| Francja | 0,079 | 3,24 | +25% |
| Czechy | 0,071 | 2,91 | +12% |
| Polska | 0,063 | 2,59 | - |
| Węgry | 0,047 | 1,92 | -26% |
| Rumunia | 0,042 | 1,72 | -34% |
| Bułgaria | 0,039 | 1,60 | -38% |
Jak widać z powyższego zestawienia, ceny gazu w Polsce plasują się poniżej średniej europejskiej. Mieszkańcy krajów Europy Zachodniej i Północnej płacą nawet dwa razy więcej za gaz niż Polacy, podczas gdy w niektórych krajach Europy Wschodniej ceny są niższe niż w Polsce.
Dynamika zmian cen gazu w Polsce i UE (2018-2023)
Wykres przedstawia indeks zmian cen gazu dla gospodarstw domowych (2018 = 100). Wyraźnie widać, że tempo wzrostu cen w Polsce było wolniejsze niż średnia unijna, szczególnie w okresie kryzysu energetycznego 2021-2022.
Czynniki wpływające na różnice w cenach gazu
1. Źródła i kierunki dostaw
Jednym z kluczowych czynników wpływających na cenę gazu jest struktura źródeł jego pozyskiwania. Kraje, które mają dostęp do własnych złóż gazu (np. Holandia, Wielka Brytania) lub bezpośredni dostęp do tańszych źródeł importu, często oferują korzystniejsze ceny.
Polska w ostatnich latach znacząco zdywersyfikowała swoje źródła dostaw gazu:
- Terminal LNG w Świnoujściu (dostawy z USA, Kataru)
- Gazociąg Baltic Pipe (dostawy z Norwegii)
- Własne wydobycie (około 20% zapotrzebowania)
- Dostawy z kierunku zachodniego i południowego
Ta dywersyfikacja pozwoliła Polsce na większą elastyczność zakupową i częściowe uniezależnienie się od dominujących dostawców, co przyczyniło się do utrzymania relatywnie stabilnych cen w porównaniu z innymi krajami europejskimi.
2. Struktura rynku i konkurencja
Stopień liberalizacji rynku gazu ma istotny wpływ na poziom cen. W krajach o wysokim poziomie konkurencji między dostawcami konsumenci mogą liczyć na korzystniejsze oferty.
Polski rynek gazu detalicznego jest ciągle zdominowany przez PGNiG (obecnie część Orlenu), który kontroluje około 85% rynku. W wielu krajach Europy Zachodniej konkurencja jest znacznie bardziej rozwinięta, co teoretycznie powinno prowadzić do niższych cen. Jednak w praktyce inne czynniki (np. koszty przesyłu, podatki) często przeważają nad korzyściami wynikającymi z większej konkurencji.
3. Regulacje cenowe i mechanizmy wsparcia
Wiele krajów europejskich wprowadziło mechanizmy regulacyjne lub wsparcia dla odbiorców wrażliwych, aby chronić ich przed gwałtownymi wzrostami cen:
- W Polsce ceny gazu dla gospodarstw domowych są nadal regulowane przez URE, a dodatkowo wprowadzono tarczę antyinflacyjną, która zamroziła ceny gazu na poziomie z 2022 roku
- Na Węgrzech i w Bułgarii funkcjonują silnie regulowane ceny
- W Niemczech i Francji wprowadzono pakiety wsparcia dla gospodarstw domowych
Te mechanizmy w istotny sposób wpłynęły na faktyczne ceny płacone przez konsumentów w poszczególnych krajach w okresie kryzysu energetycznego.
4. Opodatkowanie
Różnice w opodatkowaniu stanowią jeden z najważniejszych czynników różnicujących ceny gazu w Europie:
- W Szwecji i Danii stawki podatku VAT oraz podatków ekologicznych należą do najwyższych w Europie
- W Polsce VAT na gaz został czasowo obniżony z 23% do 0% (część tarczy antyinflacyjnej), co znacząco wpłynęło na końcową cenę dla konsumentów
- W Rumunii i Bułgarii stosowane są preferencyjne stawki podatku VAT na gaz
5. Infrastruktura i koszty przesyłu
Stan i gęstość infrastruktury gazowej również wpływa na końcową cenę dla odbiorcy:
- Kraje o dobrze rozwiniętej i zamortyzowanej infrastrukturze (np. Holandia) mogą oferować niższe koszty przesyłu
- W Polsce trwają intensywne inwestycje w rozbudowę i modernizację sieci gazowej, co czasowo może zwiększać koszty przesyłu
- Kraje o dużym rozproszeniu odbiorców muszą ponosić wyższe koszty utrzymania rozległej infrastruktury
Porównanie siły nabywczej a ceny gazu
Porównując ceny gazu, warto uwzględnić również siłę nabywczą mieszkańców poszczególnych krajów. Poniżej przedstawiamy, jaki procent średniego miesięcznego wynagrodzenia netto stanowi koszt ogrzewania gazem przeciętnego mieszkania (70m²) w sezonie grzewczym:
| Kraj | Śr. miesięczne wynagrodzenie netto (EUR) | Miesięczny koszt ogrzewania (EUR) | % wynagrodzenia |
|---|---|---|---|
| Szwecja | 3,120 | 215 | 6.9% |
| Dania | 3,470 | 180 | 5.2% |
| Holandia | 2,890 | 172 | 6.0% |
| Niemcy | 2,720 | 139 | 5.1% |
| Francja | 2,340 | 115 | 4.9% |
| Polska | 1,170 | 92 | 7.9% |
| Czechy | 1,280 | 104 | 8.1% |
| Węgry | 890 | 69 | 7.8% |
| Rumunia | 820 | 61 | 7.4% |
| Bułgaria | 760 | 57 | 7.5% |
To porównanie pokazuje, że mimo nominalnie niższych cen gazu w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, obciążenie budżetów gospodarstw domowych kosztami energii jest podobne lub nawet wyższe niż w zamożniejszych krajach Europy Zachodniej.
Prognozy na przyszłość
W nadchodzących latach można spodziewać się następujących trendów dotyczących cen gazu w Polsce i Europie:
- Stopniowa stabilizacja cen po kryzysie energetycznym 2021-2022
- Postępująca konwergencja cen w ramach jednolitego rynku europejskiego
- Rosnący wpływ polityki klimatycznej UE na koszty gazu (m.in. przez mechanizm ETS)
- Wzrost udziału biometanu i innych "zielonych gazów" w miksie, co może wpływać na strukturę kosztów
Dla Polski kluczowe znaczenie będzie miało utrzymanie zdywersyfikowanych źródeł dostaw oraz dalsza rozbudowa infrastruktury gazowej, w tym połączeń międzysystemowych z sąsiednimi krajami.
Podsumowanie
Ceny gazu w Polsce są obecnie niższe od średniej europejskiej, szczególnie w porównaniu z krajami Europy Zachodniej i Północnej. Jest to wynikiem kombinacji różnych czynników: dywersyfikacji źródeł dostaw, regulowanych cen oraz czasowych rozwiązań osłonowych.
Jednak biorąc pod uwagę siłę nabywczą, polskie gospodarstwa domowe przeznaczają na ogrzewanie gazem podobny lub wyższy procent swoich dochodów niż mieszkańcy zamożniejszych krajów europejskich.
W dłuższej perspektywie można oczekiwać stopniowego zbliżania się cen gazu w różnych krajach europejskich, choć lokalne uwarunkowania, takie jak struktura dostaw, opodatkowanie czy polityka regulacyjna, nadal będą powodować różnice.
